آسیب های شبهه و راه های مقابله با آن از دیدگاه قرآن و حدیث

شبهه را از آن جهت شبهه می گویند که شبیه حق جلوه داده می شود. شبهه با مفاهیمی مانند شک، سوال، وسوسه و مغالطه در پاره ای موارد هم پوشانی دارد؛ ولی مفهوم واقعی شبهه با سایر مفاهیم کاملاً متفاوت است. با دقت در متون دینی، عوامل فردی و اجتماعی سبب ایجاد شبهه می شوند. عوامل فردی شبهه زا عبارتند از: نفس، جهل و تسلیم در برابر وسوسه های شیطان و عوامل اجتماعی شبهه آفرین عبارتنداز: جاهلان عالم نما، معاشرت های ناسالم، فتنه، بدعت و نفاق. هر یک از عوامل شهبه زا می توانند، آسیب زا نیز باشند. آسیب هایی که پیامد رسوخ شبهه می باشد عبارتند از: اختلال در تشخیص حق و باطل، کفر، فتنه، سستی ایمان و عهدشکنی. فتنه از سویی سبب پدید آمدن شبهه می شود و از دگر سو پس از استقرار شبهه، فتنه جدیدی را نیز به بار می آورد. از آنجا که در پذیرش شبهه، نفس، شیطان و عوامل بیرونی دخالت دارند، در مقابله با شبهه نیز باید راه کارهای فراگیری جستجو کرد که در مرحله نخست راه ایجاد شبهه را سدّ کند. این راه کارها، راه های پیشگیری و یا دفع شبهه نامیده می شوند. یقین و تقوا، دعا، فهم و دانش و عرضه اعتقادات به منابع استوار(امامان و سنت) می تواند از پدید آمدن شبهه جلوگیری کند. امامان معصوم(علیهم السلام) در صورت پدیدار شدن شبهه، به دو طریق درمان نظری یعنی توسل به خدا و اولیای الهی، پاسخگویی به شبهات و ارجاع به منابع قطعی و درمان عملی یعنی توقف و پرهیز، تربیت شاگردان و برگزاری مناظرات با شبهات پدید آمده، مقابله می کردند. برخی انواع مناظرات معصومان(علیهم السلام) را می توان به موارد زیر تقسیم نمود: از جهت نتیجه، از جهت ارائه معجزه، از جهت استدلال و از جهت تعداد. پاسخ های امامان معصوم(علیهم السلام) به مخالفان و منحرفان دارای ویژگی هایی بود که به برخی از آنها اشاره می شود: دعوت به توحید، زیر سوال بردن محور استدلال، پاسخ های نقضی، مماشات با طرف مقابل، استفاده از قاعده تدرج، پاسخ مستدل و کوتاه و استفاده از امور دسترس.